Afrykańska Wieża Babel – czyli jak się dogadać w RPA

Dziś ponownie notka sponsorowana przez Klub Polek na Obczyźnie – wpis o „wielojęzyczności”.
Gdzie, jak gdzie, ale w tym temacie RPA ma się czym pochwalić 😉
W większości krajów na świecie ludzie posługują się jednym, czasem dwom oficjalnymi językami. Nieco rzadziej są to trzy czy cztery języki. A już do rzadkości należą kraje, gdzie tych języków jest więcej.
A w RPA jest ich aż jedenaście! I to tylko oficjalnych, bo tych mówionych jest jeszcze więcej. Prawdziwa Wieża Babel!
RPA składa się z wielu grup narodowościowych. Oprócz ludności rdzennej, do której zaliczę tu ludzi pochodzenia San i Bantu (choć istnieją tez tezy obalające mój punkt widzenia), w RPA osiedliło się wielu ludzi pochodzenia europejskiego (głownie brytyjskiego , holenderskiego, portugalskiego i niemieckiego) oraz azjatyckiego (głownie Indusi i Malayowie).

Na przestrzeni wieków dotarło i osiedliło się w RPA również sporo Arabów, a w okresie apartheidu, który zachęcał białych koszącymi programami, dotarło tu również sporo Greków, Libańczyków, Izraelitów i wiele innych nacji. W tych czasach Polacy (o ile tylko zdołali wyjechać z ogarniętego komunizmem kraju) również byli chętnie przyjmowani.
W rzeczywistości wiec RPA jest melanżem kultur i narodowości, prawdziwym  Narodem Tęczy!
A wiec jak wygląda funkcjonowanie w otoczeniu kilkunastu języków – w domu i w praktyce w życiu codziennym? W szkołach i instytucjach?

Język „SAfrican” 😉

Klasa średnia w RPA to klasa o dość wysokim stanie posiadania. Zazwyczaj wiec w domu jest niania.
Jeśli nie do pełnoetatowej opieki nad dziećmi, to do pomocy w domu od czasu do czasu. Tak czy inaczej, dziecko od maleńkiego, oprócz języka rodziców (które tez się mogą miedzy sobą różnić), będzie miało styczność z jeszcze jednym językiem. Bo niania, nawet jeśli przy rodzicach będzie posługiwała się angielskim czy afrikaans, zazwyczaj do dziecka będzie mówiła albo w języku własnym, albo używała mieszanki języków.
Mój czteroletni synek posługuje się głownie angielskim, ale rozumie wiele zwrotów zarówno w języku polskim, jak i… Zulu!
Gdy maluch idzie do przedszkola, zazwyczaj oprócz tych podstawowych dwóch czy trzech języków zatknie się jeszcze z przynajmniej jednym lub dwoma – i bez względu na to jakie to były języki do tej pory, na pewno dojdzie afrikaans i angielski.
W rzeczywistości – jeśli dziecko operuje w wielu językach, dominującym zapewne stanie się angielski, ze względu na swój status najlepiej znanego języka “drugiego” w RPA.
Angielski z RPA nie jest zresztą czystym angielskim – posiada wiele naleciałości i wtrąceń ze wszystkich języków które wpłynęły na kulturę i historie RPA, stal się swoistego rodzaju mieszanka językową.
Aby ja zrozumieć, trzeba pobyć trochę w RPA, bo nawet jeśli zrozumiemy główny sens wypowiedzi, to i tak coś nam umknie ze znaczenia całości.
No bo co to jest „sarmie” czy „bunny chow”? „Takkies” zakładamy na nogi czy na głowę? No i jak tu się domyślić, że “now now” (teraz teraz) wcale nie oznacza teraz, tylko za chwile, i ze „robot” to światła na skrzyżowaniu a nie afrykańska wersja R2D2?
No i co to znaczy „EISH”?
A to tylko kilka przykładów tego jakże bogatego języka „angielsko-rpa’nskiego” 😉

Znaczenie „EISH” 😉

Konstytucja RPA gwarantuje obywatelom równy dostęp do edukacji.
Oznacza to, ze każde dziecko ma prawo do nauki we własnym języku (jednym z 11 oficjalnych), od początku edukacji aż do matury. Prawo to, ładnie wyglądające na papierze jest jednak trudne do wprowadzenia, a to dlatego, ze instytucje kształcące nauczycieli nie zawsze oferują studia we wszystkich dostępnych językach.
W rzeczywistości wiec, aby dostać sie na studia  trzeba opanować jeden z głównych języków wykładowych (zazwyczaj jest to angielski i afrikaans), bo tylko wtedy można powrócić do wiosek i lokalnych społeczności by krzewić wiedzę we własnym języku.
Problem w tym, że jeśli ktoś nauczył się języka angielskiego na tyle, aby w tym języku zdobywać wiedzę, to nie bardzo ma ochotę wracać do wioski czy township i pracować za grosze (instytucje edukacyjne w RPA są straszliwie niedofinansowane) – no i kolo się zamyka. Niskie place, a wiec brak nauczycieli. Brak nauczycieli, a wiec niski poziom nauki.
Lepiej wygląda dostęp do usług publicznych – generalnie dzwoniąc do instytucji rządowych, istnieje opcja wyboru jednego z oficjalnych języków, to samo przy wypełnianiu form urzędowych.

A jak to wygląda u mnie w domu?
W domu posługujemy się angielskim, ale zaczęłam do codziennego życia wprowadzać język polski. Nie jest to łatwe – po wielu latach mieszkania w UK, pracy praktycznie wyłącznie w anglojęzycznych firmach (nawet w Polsce) i po siedmiu latach w RPA, całkiem przestawiłam się na angielski.
Stal się praktycznie “moim” językiem – to po angielsku śnię i myślę (chyba, ze akurat pisze lub rozmawiam po polsku).
Tylko zakląć mi się czasem zdarzy po polsku 😉 angielski nie oddaje napięcia i barwy tak jak polski w tej dziedzinie!
No i lubię ten angielski w RPA, z jego zdrobnieniami, powtórzeniami, zapożyczeniami.
Fajniejszy niż “oficjalny” angielski… Bardziej barwny i luzacki.
Nie chcę jednak zatracić zdolności myślenia i mówienia po polsku  – dlatego bloga pisze po polsku, czytam polskie wiadomości i polskie książki.
Choć z synkiem rozmawiam po angielsku, wprowadzam coraz więcej polskich zwrotów w życiu codziennym, mamy kilka polskich książeczek i CD z piosenkami, no i serie DVD Dino Lingo, która bardzo mu przypadła do gustu. Nie jest najgorzej, choć mogłoby być lepiej.
To, co zaniedbałam, to mówienie do dziecka po polsku od urodzenia – dopóki nie było za późno, nie zdawałam sobie sprawy, jakie to ważne. Teraz odrabiamy straty.

W RPA istnieje jeszcze jeden, dwunasty (!) oficjalny jezyk. To jezyk gestow. Gesty wiaza sie z kultura afrykanska od lat – w krajach, gdzie sasiadujace plemiona poslugiwaly sie odmiennymi jezykami a trzeba bylo sie jakos porozumiec, powstał uniwersalny język gestów. Przybycie osadników ani nie wyparło, ani nie osłabiło ich znaczenia. Najbardziej znamienny jest gest powitania, którym wita się wiele afrykańskich plemion (nie tylko Zulusi). Polega on na trzech uściskach reki, podtrzymywanej druga dłonią. Ma to na celu pokazanie, ze w drugiej ręce nie mamy broni.

Zuluskie podanie reki

Jest jeszcze jedno bardzo praktyczne zastosowanie gestów. Jest nim transport. W RPA, gdzie siec transportu publicznego prawie nie istnieje. lukę wypełniły poruszające się w zawrotnym często tempie (na miarę możliwości i lichawej często konstrukcji) minibusy, posługujące się kombinacja gestów. Każdy gest oznacza inne miejsce, niektóre opisują nawet metodę dotarcia na miejsce. Kilka lat temu Susan Woolf, artystka i antropolog, opracowała mapę znaków, wydana również pod postacią znaczków przez pocztę RPA. Jeśli planujecie przy wizycie do RPA korzystać z usług minibusików, warto się zapoznać z ich znaczeniem 😉

Mapa znaków uzywana przez taksówki i minibusy w RPA – Susan Woolf

Zdjęcia: zlinkowane do źródeł